لایه‌های نمکی که به این صورت در دریاهای آزاد یا دریاچه‌ها تشکیل می‌شوند ممکن است بعدها به صورت گنبدهای نمکی پدیدار شوند. گنبد نمکی یک ساختمان زمین‌شناسی بسیار جالب است که هسته‌ی مرکزی آن از نمک و پیرامون آن از سنگ‌های رسوبی درست شده است.گنبد نمکی نتیجه‌ی تزریق پلاستیکی نمک در سنگ‌های رسوبی اطراف است. ولی چگونگی عمل و حرکت نمک به سمت بالا و خلاف جهت نیروی گرانش به درستی روشن نیست و نظریه‌های گوناگونی در باره‌ی آن پیشنهاد شده است. برخی از زمین‌شناسان عقیده دارند که نیروهای تکتونیکی عامل اصلی حرکت گنبدهای نمکی است. برخی دیگر از زمین‌شناسان عامل بالا آمدن نمک را تفاوت چگالی نسبی نمک و سنگ‌ها اطراف می‌دانند(چگالی نسبی هالیت ۲/۱ تا ۲/۶ و چگالی نسبی ماسه و خاک رس نزدیک ۲/۵ است). زمین شناسان دیگری هم هستند که عقیده دارند نمک ثابت بوده و رسوب‌های مجاور به طرف پایین حرکت کرده‌اند و در نتیجه نمک نسبت به طبقه‌های مجاور بالاتر قرار گرفته است.
عامل حرکت گنبدی نمکی ممکن است ناشی از همه‌ی عوامل یاد شده باشد و در یک منطقه یکی از آن‌ها اهمیت بیشتری دارد. برای مثال، اطلاعات به دست آمده از ماهواره‌ی لندست نشان می‌دهد که نیروهای تکتونیکی عامل حرکت در گنبدهای نمکی جنوب ایران هستند( ۷۵ گنبد نمکی از ۱۱۱ گنبد نمکی شناخته‌شده در خشکی، کنار گسل‌ها قرار دارند که به خوبی این ارتباط را نشان می‌دهد).
گنبدهای نمکی از نظر شکل خارجی شبیه نیستند. بزرگی آن‌ها بسیار متفاوت است و قطر برخی از آن‌ها تا چندکیلومتر می‌رسد. برخی از گنبدهای نمکی سالانه نزدیک یک سانتی‌متر بالا می‌آیند. رشد گنبدهای نمکی گاهی بسیار واضح است و با نشانه‌هایی که روی این گنبدها گذاشته می‌شود رشد آن‌ها پی‌گیری شده است.
این گنبدها از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارند، چون در بیشتر موارد با مخازن نفتی و هم چنین سولفور و پتاس همراه‌اند. مواد آلی در نمک‌ها دگرگون می‌شوند و نفت را به وجود می‌آورند. نفت به طور معمول در پهلوها یا زیر بخش برجسته‌ی گنبد حرکت می‌کنند و در آن جا انباشته می‌شوند، ولی نمی‌تواند از نمک بگذرند مگر این که گسلی ساختار گنبد را متلاشی کند. از این رو، با وجود همه‌ی مشکلات نسبی که در تکتونیک مربوط به گنبدهای نمکی وجود دارد، مطالعه‌ی گنبدهای نمکی از نظر علمی اهمیت زیادی دارد.
گنبدهای نمکی در تکزاس و لویزیانا در امریکا، منطقه‌ی شمال دریای خزر در خاک روسیه و در بیشتر جاهای ایران، مانند حاشیه و داخل کویر نمک، جنوب قزوین، قم، شمال غرب زنجان، آوج، سمنان، دامغان، شرق تبریز و نیشابور و در حاشیه‌ی خلیج فارس در استاهای فارس و استان ساحلی و جزیره‌های خلیج فارس چون تنب، ابوموسی و قشم ، دیده می‌شوند.
هسته‌ی بعضی از جزایر خلیج فارس مانند هرمز و تنب بزرگ و کوچک سنگ نمک است که به صورت گنبد بالا آمده‌اند. این نمک‌ها، از دوران پرکامبرین بوده و پس از آن که در زیر رسوب‌ها قرار گیرند، خود باعث بروز عدم تعادلی در پوسته‌ی زمین می‌شوند، زیرا وزن حجمی این نمک‌ها کم و در حدود ۲/۲ است(وزن حجمی سنگ‌های رسوبی به طور معمول ۲/۵ تا ۲/۷ است). همان‌طور که لایه‌ی روغن نمی‌تواند زیر آب قرار گیرد و برای رسیدن به حالت تعادل به هر ترتیب خود را به سطح آب می‌رساند، لایه‌های نمک نیز تنها برای رسیدن به حالت تعادل و هنگامی که در فشار لایه‌های فوقانی قرار گیرند، مانند روغن در آب، از خلال آن ها می‌گذرند و خود را به سطح زمین می‌رسانند و به این ترتیب برآمدگی گنبدی شکلی به وجود می‌آید. حال ممکن است از خود بپرسید چرا این جزایر تاکنون در آب حل نشده و از بین نرفته‌اند. پاسخ این است که لایه‌های نمک در زیر قشر محافظی قرار دارند(در بیشتر موارد رس و مارن) و از دسترس آب دریا به دور هستند.
